Artysta może zostać zmuszony do tego, przez problem w znalezieniu właściwych instrumentów ochrony swoich prac.

Sprawa znanego artysty znalazła się w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Przypomnijmy, że Banksy to pseudonim znanego streetartowego twórcy. Banksy pochodzi z Bristolu i znany jest z tego, że umieszcza swoje prace w nietypowych miejscach, głównie w wielkomiejskiej przestrzeni publicznej. Artysta do dziś nie ujawnił swojej tożsamości.

Anonimowość artysty zaczęła być jednak wykorzystywana przez inne osoby. Ukrywanie tożsamości uniemożliwia bowiem egzekwowanie praw autorskich. Ochrona autorskich praw wymaga wykazania przesłanek podmiotowych, a co za tym idzie ujawnienia nazwiska autora. Nie trzeba było długo czekać, aby inne podmioty rozpoczęły komercyjne wykorzystywanie dzieł Banks’ego. Jedną z nich jest firma Full Colour Black sprzedająca kartki z życzeniami, w których zamieszczane są grafiki artysty. Ryzyko powszechnego korzystania z dzieł artysty oraz przyjęta koncepcja ukrywania tożsamości zmusiły artystę do poszukiwania innych instytucji prawa, zapewniających ochronę swoich dzieł. Twórca sięgnął do znaków towarowych.

Jedną z wielu znanych prac twórcy jest poniższe graffiti zatytułowane „Flower Thrower” znajdujące się w Jerozolimie, przedstawiające mężczyznę z zakrytymi ustami rzucającego kwiaty, jakby to były koktajle Mołotowa:

(źródło: https://euipo.europa.eu/eSearch/#details/trademarks/012575155)

W dniu 07/02/2014 Banksy poprzez spółkę Pest Control Office Limited dokonał zgłoszenia powyższej ilustracji jako graficznego znaku towarowego w EUIPO. Znak został zarejestrowany w dniu 29/08/2014 pod numerem EUTM 12575155 dla wielu towarów, m. in. dla materiałów dla malarzy; okularów przeciwsłonecznych; materiałów biurowych; torebek; odzieży czy zabawek.

Uprawniony wyraził oficjalnie stanowisko, że celem zgłoszenia powyższego znaku towarowego był nie tyle zamiar rzeczywistego używania znaku towarowego, co chęć „zablokowania” innych podmiotów przed komercyjnym wykorzystywaniem jego dzieł i ochrona wizerunku twórcy.
Sytuację wykorzystała firma Full Colour Black Limited, która złożyła w EUIPO wniosek o unieważnienie znaku towarowego EUTM 12575155, powołując się na tzw. zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze. Rozpoznając sprawę EUIPO unieważnił znak towarowy Banksy’ego uznając, że zgłoszenie rzeczywiście zostało dokonane w złej wierze. W uzasadnieniu organ wskazał, że istotą graffiti jest to, że jest ono zwykle umieszczane w miejscach publicznych, aby wszyscy mogli je obejrzeć i sfotografować. Fakt, że Banksy pozostaje anonimowy, niemożliwy do zidentyfikowania, utrudnia zatem możliwość ochrony przysługujących mu praw autorskich, wynikających z jego sztuki. Ponadto Banksy wielokrotnie oświadczał, że „prawa autorskie są dla przegranych”. W swojej książce Wall i Piece 2006 Banksy wyraźnie opowiada się za możliwością korzystania z dzieł udostępnianych w przestrzeni publicznej przez inne osoby. Pozwala również ogółowi społeczeństwa na pobieranie i używanie swoich obrazów.

Rozstrzygając sprawę EUIPO wskazało, że z zaoferowanego materiału dowodowego nie wynika, aby Banksy kiedykolwiek, przed zgłoszeniem swojego znaku towarowego używał go w odniesieniu do towarów, dla których nastąpiła rejestracji. Organ wskazał, że istnieje wiele artykułów publikowanych w znanych, brytyjskich czasopismach, które mówią o otwarciu w 2019 r. sklepu internetowego przez Banksy’ego. W tych publikacjach Banksy przyznaje, że za tym przedsięwzięciem krył się „prawdopodobnie najmniej poetycki powód do zrobienia jakiejś sztuki – a mianowicie spór dotyczący znaku towarowego”. Z artykułów tych jasno wynikało, że celem otwarcia sklepu i wprowadzania do obrotu produktów przez twórcę, dla których nastąpiła rejestracja znaku towarowego była wyłącznie obrona przed ewentualnym zarzutem nieużywania znaku, a więc zamiar zachowania prawa do znaku towarowego. Organ wskazał, że z przedstawionych dowodów wynika, że Banksy nie wytwarzał ani nie sprzedał żadnych towarów pod spornym oznaczeniem (lub nie dążył do stworzenia dla nich rynku zbytu) przed złożeniem wniosku o unieważnienie. Banksy zaczął sprzedawać towary, ale wyraźnie stwierdził, że są sprzedawane tylko w po to, aby wyeliminować możliwość postępowań dotyczących znaków towarowych, nie zaś w celu komercjalizacji towarów.

Ostatecznie EUIPO uznało, że w dniu dokonania zgłoszenia, podmiot działający w imieniu Banksy’ego, ubiegający się o ochronę, nie miał zamiaru wykorzystywać oznaczenia w charakterze znaku towarowego, tj. w odniesieniu do towarów i w celu wskazywania na źródło ich pochodzenia. Używanie, którego rozpoczęło się dopiero po wszczęciu postępowania przed Urzędem, zostało potraktowane jako próba obejścia prawa znaków towarowych. EUIPO uznało, że znak został zgłoszony w złej wierze, wobec czego podlega unieważnieniu.

Na gruncie tej sprawy wyraźnie widoczne jest przenikanie się dwóch odrębnych reżimów ochrony praw własności intelektualnej, a więc prawa autorskiego i prawa znaków towarowych i trudności Banksy’ego w znalezieniu właściwej formy ochrony jego dzieł. Nie budzi wątpliwości, że odpowiednim wyborem ochrony w tym przypadku powinny być prawa autorskie. Rejestracja znaku towarowego nie chroni danego oznaczenia w sposób abstrakcyjny, lecz zawsze w odniesieniu do danych towarów i w związku z ich obrotem gospodarczym. Znak towarowy musi nadawać się do odróżniania towarów. Funkcją znaku towarowego jest odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa przez wskazanie źródła ich pochodzenia. Znak towarowy służy zatem przekazaniu odbiorcom informacji, że towary które są sygnowane danym znakiem, mają to samo pochodzenie.

Strategia anonimowości autora z jednej strony przyczyniła się do jego sukcesu i popularności, z drugiej zaś wpływa negatywnie na możliwość korzystania z najwłaściwszej w tym przypadku formy ochrony, tj. przepisów prawa autorskiego. Być może przedstawione problemy spowodują, że artysta ujawni w końcu swoją tożsamość?

Decyzja EUIPO spowoduje bez wątpienia zagrożenie także dla pozostałych dzieł artysty chronionych jako znaki towarowe.