Wzór przemysłowy nie obejmuje cech postaci produktu wynikających wyłącznie z jego funkcji technicznej. Co oznacza to pojęcie w praktyce i co w przypadku, gdy wzór podyktowany funkcją techniczną zawiera także cechy postaciowe?

Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. “Postać” wytworu utożsamiać należy z jego wyglądem, zatem ochrona wzoru przemysłowego może objąć wyłącznie zewnętrzną postać przedmiotu, a nie jego wewnętrzną budowę. W przypadku wzorów przemysłowych istotnym są aspekty wizualne i wrażenia estetyczne, nie zaś budowa wewnętrzna, czy funkcjonalności.

Poza granicami ochrony wzoru przemysłowego pozostają cechy wytworu wynikające wyłącznie z jego funkcji technicznej (art. 107 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej i art. 8 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) NR 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych ). Pozostawienie cech funkcjonalnych wzoru przemysłowego w granicach ochrony  wynikającej z tego prawa doprowadziło by do obejścia przepisów o czasie ochrony prawa z patentu lub prawa ochronnego na wzór użytkowy. Stwarzałoby to także możliwość uzyskiwania prawa wyłącznego na rozwiązania techniczne bez przeprowadzenia badania. Procedura rejestracji wzorów przemysłowych nie przewiduje bowiem badania merytorycznego. Organ udziela prawa po sprawdzeniu prawidłowości podania pod kątem formalnym. Zatem wzór, który nie spełnia ustawowych warunków do uzyskania prawa z rejestracji, uzyska ochronę. Brak spełnienia ustawowych przesłanek uzyskania ochrony może być przedmiotem badania dopiero w procedurze o unieważnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.

Konsekwencją sytuacji, w której dany wytwór jest przedmiotem rejestracji jako wzór przemysłowy lecz wynika wyłącznie z funkcji technicznej jest ograniczenie wyłączności przyznanej na mocy takiego prawa. Cechy wynikające z funkcji technicznych pozostają poza zakresem ochrony. „Wzór przemysłowy kształtowany w całości przez cechy opisane w art. 107 ust. 1 pkt 1 i 2 PrWłPrzem, może zostać unieważniony (art. 117 PrWłPrzem). W takim przypadku postanowienia art. 107 ust. 1 pkt 1 i 2 PrWłPrzem mogą być interpretowane jako przewidujące wyłączenie spod ochrony” (Prawo własności przemysłowej, Art. 107 SPP T. 14B red. Skubisz 2017, wyd. 2).

Kwestia ustalenia cech wytworu, które wynikają wyłącznie z funkcji technicznej budzi wiele wątpliwości. W porządkach prawnych poszczególnych krajów widoczne były dwa podejścia do tego pojęcia. Pierwszy z nich to tzw. zasada wielości form, która sprowadzała się do oceny czy badana cecha wzoru, stanowi jedyną dostępną formę konieczną do osiągnięcia określonego rezultatu technicznego, który produkt spełnia zgodnie ze swoim przeznaczeniem. (wyr. NSA z 21.5.2013 r., II GSK 268/12). Według tego kryterium „w przypadku gdy rezultat techniczny może być osiągnięty jedynie przy pomocy konkretnej formy, wzór obejmujący tę cechę nie może być chroniony prawem wyłącznym. Jeżeli twórca (projektant) wzoru przemysłowego dla osiągnięcia określonego celu technicznego ma wybór między różnymi formami, wówczas takie cechy wyglądu produktu, służące realizacji funkcji technicznej, mogą być chronione.” (Tischner Anna, Jarosiński Wojciech, Widła Bohdan, Komentarz do rozporządzenia nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych). Według drugiego kryterium, należy ocenić czy funkcja techniczna jest jedynym czynnikiem określającym cechy postaciowe wytworu.

W orzecznictwie zarysowuje się odejście od teorii wielości form na rzecz drugiego ze wskazanych poglądów. Widać to wyraźnie w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 marca 2018 r. w sprawie DOCERAM GMBH v. CERAMTEC GMBH (syg akt C-395/16), który wskazał, że artykuł 8 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych należy interpretować w ten sposób, że aby ocenić, czy cechy postaci produktu wynikają wyłącznie z jego funkcji technicznej, należy ustalić, czy ta funkcja jest jedynym czynnikiem określającym te cechy, a istnienie alternatywnych wzorów nie jest rozstrzygające w tym względzie. Trybunał wskazał, że art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 6/2002 wyłącza spod ochrony wypadki, gdy konieczność spełnienia funkcji technicznej danego produktu jest jedynym czynnikiem decydującym o wyborze przez twórcę cechy postaci tego produktu, podczas gdy względy o innym charakterze, w szczególności względy związane z wizualnym aspektem wspomnianego produktu, nie odgrywają żadnej roli w ramach wyboru tej cechy.

Powyższy wyrok oznacza, że ochronie prawem z rejestracji wzoru przemysłowego podlegają także wytwory uwarunkowane względami technicznymi, jeżeli tylko względy techniczne nie stanowią jedynego czynnika decydującego o wyglądzie produktu. Istotne dla ochrony takiego produktu jest to aby wygląd wzoru był także podyktowany walorami estetycznymi, nawet wówczas gdy te walory nie odrywają dominującej roli. Dokonując wyboru przedmiotu ochrony wzoru przemysłowego warto wziąć pod uwagę powyższe wskazania Trybunału Sprawiedliwości, pamiętając, że cechy wzoru, które wynikają wyłącznie z funkcji technicznej produktu pozostają poza zakresem ochrony wzoru przemysłowego.