Na mocy ustawy z dnia 13.2.2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 288) z dniem 1 lipca 2020 r. ustanowiono sądy, które zajmować się będą wyłącznie sprawami z zakresu prawa własności intelektualnej. Polska Izba Rzeczników Patentowych, ale również przedsiębiorcy, twórcy, uprawnieni do praw wyłącznych czy środowiska naukowe od wielu lat postulowały utworzenie sądów zajmujących się ochroną własności przemysłowej, wskazując na zawiły charakter tych spraw, konieczność ich rozstrzygania przez wyspecjalizowanych sędziów oraz znaczenie wyroków wydawanych w tych sprawach.

Dotychczas sprawy o naruszenie patentów, praw ochronnych na znaki towarowego czy praw z rejestracji wzorów przemysłowych rozpoznawały sądy powszechne. Wyjątek stanowił XXII Wydział ds. Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych Sądu Okręgowego w Warszawie, który został utworzony specjalnie do orzekania w sprawach znaków towarowych Unii Europejskiej oraz wzorów wspólnotowych. Z kolei organem wyłącznie kompetentnym do unieważniania krajowych praw wyłącznych był Urząd Patentowy RP, zaś kontrolę jego decyzji sprawował Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Nowa regulacja przewiduje utworzenie specjalnych wydziałów, które powstaną w pięciu sądach okręgowych i dwóch apelacyjnych. Na mocy rozporządzeń wykonawczych Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. wyznaczono następujące sądy okręgowe jako właściwe do rozpoznawania spraw z zakresu ochrony unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych (sądy unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych) i spraw z zakresu własności intelektualnej: Sąd Okręgowy w Gdańsku, Sąd Okręgowy w Katowicach, Sąd Okręgowy w Lublinie, Sąd Okręgowy w Poznaniu i Sąd Okręgowy w Warszawie. Na poziomie apelacji, sprawy własności intelektualnej rozpoznawać będą: Sąd Apelacyjny w Warszawie i Sąd Apelacyjny w Poznaniu. Do orzekania w tych sądach powołani zostaną sędziowie wyszkoleni z zakresu praw własności intelektualnej, przemysłowej oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji.

Powyższe przepisy oznaczają istotną zmianę w systemie rozpoznawania spraw z zakresu praw własności intelektualnej. Po pierwsze sprawy dotyczące unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych nie będzie już rozpatrywał wyłącznie Sąd Okręgowy w Warszawie (XXII Wydział). Art. 123 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej uprawnia Państwa członkowskie do wyznaczenia na swoim terytorium kilka krajowych sądów i trybunałów działających jako sądy pierwszej i drugiej instancji co też uczyniono. Analogiczna regulacja znajduje się w Rozporządzeniu dotyczącym wzoru wspólnotowego. Po drugie wyznaczone Sądy Okręgowe będą uprawnione do orzekania w przedmiocie unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy i unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego na skutek powództwa wzajemnego. Sądy Okręgowe w Gdańsku, Poznaniu, Katowicach i Lublinie będą mogły orzekać także w przedmiocie ważności unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, udzielonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej. Tym samym sądy okręgowy badać będą przesłanki nieważności i stwierdzenia wygaśnięcia praw do znaków towarowych i wzorów przemysłowych. Po trzecie zgodnie z art. 479⁹⁰ § 2 kpc Sąd Okręgowy w Warszawie jest wyłącznie właściwy w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. Uznano zatem, że powyższy katalog dotyczy spraw na tyle skomplikowanych, że wymaga ustanowienia jednego, wyspecjalizowanego sądu. Sprawy unieważnienia patentów na wynalazki pozostawiono do wyłącznej kompetencji Urzędu Patentowego RP.

Zgodnie z ustawą sprawami własności intelektualnej są sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również sprawy dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, topografii układów scalonych, o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

Ustawa wprowadza także obowiązkowe zastępstwo profesjonalnych pełnomocników. Będzie to trzeci przypadek przymusu reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika – obok postępowania przed Sądem Najwyższym oraz postępowania na podstawie przepisów ustawy z dnia 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (por. art. 4 ust. 4 powołanej ustawy).

Ustawodawca przyznał uprawnienie do reprezentowania stron we wszystkich sprawach własności intelektualnej adwokatom, radcom prawnym oraz rzecznikom patentowym. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu „jest to związane z charakterystyczną dla praw własności intelektualnej multiplikacją możliwych podstaw ochrony. Oznacza to, że np. znak towarowy – jeżeli jednocześnie spełnia kryteria utworu – chroniony będzie zarówno na podstawie przepisów ustawy z 30.6.2002 r. – Prawo własności przemysłowej [dalej: “p.w.p.”] (jako znak towarowy), jak i ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych [dalej: “u.p.a.p.p.”] (jako utwór). Podobnie, w przypadku np. naśladownictwa produktu ochrona może być realizowana na podstawie ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jeżeli nastąpiło naruszenie praw autorskich), jak i na podstawie przepisów ustawy z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Takie często występujące sytuacje prowadzą do zatarcia granicy pomiędzy różnymi kategoriami ochrony”.

Ustawa przyznała również rzecznikom patentowym prawo do reprezentowania stron w sprawach dotyczących praw autorskich.

Ustawa wprowadza także drugie szczególne powództwo, tj. powództwo o ustalenie. Celem tej instytucji jest ustalenie, że określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. „Proponowane rozwiązanie ma zapobiec ponoszeniu częstokroć wysokich kosztów poprzedzających proces inwestycyjny, które mogą okazać się na późniejszym etapie bezużyteczne w sytuacji, gdy dana działalność naruszałaby określony patent, dodatkowe prawo ochronne, prawo ochronne lub prawa z rejestracji. Projektowany przepis nie wyłącza zasad ogólnych w zakresie powództwa wzajemnego, przewidzianych w art. 189 k.p.c., a jedynie je uzupełnia. Intencją projektu jest przesądzenie, że w przypadkach takich jak określone w projektowanym przepisie istnieje interes prawny w wytoczeniu powództwa. Jednocześnie – należy podkreślić, że sentencja wyroku będzie rozstrzygająca dla określenia, w jakim zakresie oznaczone czynności powoda nie naruszają praw wyłącznych pozwanego. Jednocześnie sprawy o ustalenie istnienia lub nieistnienia praw autorskich lub praw pokrewnych – w oparciu o art. 189 k.p.c. – także są sprawami własności intelektualnej”. (Uzasadnienie projektu Ustawy z dnia o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw).